De Gerechtigheid van keizer Otto III

Mei 1468: na de voltooiing van zijn Laatste Avondmaal voor de Sint-Pieterskerk kreeg Dieric Bouts (†1475) van het stadsbestuur de opdracht om nieuwe schilderijen te maken, bestemd voor het stadhuis. Het betreft een triptiek met Het Laatste Oordeel en vier panelen met het verhaal van De Gerechtigheid van keizer Otto III. Van die vier Gerechtigheidspanelen werden er slechts twee afgeleverd: De Vuurproef met de gravin-weduwe die Bouts zelf in 1473 voleindigde en De Onthoofding van de graaf die pas na zijn dood in 1482 werd afgewerkt.
Het verhaal van de Gerechtigheid werd zo’n 180 jaar na het overlijden van de Rooms-Duitse keizer Otto III (980-1002), door Godfried van Viterbo (†ca 1196) vastgelegd in een lang Latijns gedicht. Vier personages raken er verwikkeld in een rechterlijke dwaling: keizer Otto, zijn gemalin Maria, een Italiaanse graaf en diens echtgenote. De graaf die de
avances van de manzieke keizerin afwijst, wordt uit wraak door haar valselijk beschuldigd en onthoofd. Zijn onschuld wordt later door zijn weduwe met de vuurproef aangetoond. Voor haar valse aantijging en haar losbandig gedrag belandt de keizerin op de brandstapel.
Het thema heeft talrijke auteurs geïnspireerd: tientallen Latijnse, Duitse en Franse versies die in handschriften en zeldzame drukwerken circuleren, zijn in dit boek opgenomen en voor het eerst van een Nederlandse vertaling voorzien. Het originele Gerechtigheidsdiptiek van Bouts werd in 1827 aan de Nederlandse koning Willem I verkocht, maar keerde in 1861 naar België terug. De kopieën die in het Leuvense stadhuis hangen dateren van 1888/89. Al die wetenswaardigheden, evenals de figuur van Dieric Bouts, zijn werkomgeving en zijn werkrelatie met stadsschilder Hubrecht Stuerbout, worden aan de hand van meerdere archiefstukken uit het Leuvense stadsarchief ruim toegelicht.